Σαμποτέρ Αγάπης Μέρος Ι

Ο άνθρωπος, από την φύση του, δεν είναι μοναχικό πλάσμα. Πάντα ψάχνει την συντροφιά και την αγάπη. Τα ψάχνουμε σε διάφορες μορφές, κάποιες από τις οποίες δεν μας κάνουν να νιώθουμε ευχαρίστηση, ευτυχία ή χαρά. Κάποιες φορές μπαίνουμε απλά σε έναν φαύλο κύκλο.

Όλα αρχίζουν από το υποσυνείδητο

Αγάπη, ξεαγάπη, μας αρέσει, δεν μας αρέσει, όλα ξεκινάνε από το υποσυνείδητο. Όλες μας οι εμπειρίες από την μέρα που γεννηθήκαμε αποθηκεύονται στο υποσυνείδητο μας. Και από εκείνη την πρώτη «αποθήκευση» που έγινε άρχισαν και τα δικά μας προβλήματα.

Ο αγαπημένος μας Φρόιντ (ναι, κάποια πράγματα έχουν απορριφθεί, αλλά παραμένει ο πατέρας της ψυχολογίας και κάποιες θεωρίες του παραμένουν έως σήμερα) είπε ότι οι άνθρωποι έχουν τρία επίπεδα επίγνωσης: το συνειδητό, το προ-συνειδητό και το ασυνείδητο.

Το συνειδητό μυαλό εμπεριέχει αυτά τα οποία αντιλαμβανόμαστε. Για παράδειγμα, αντιλαμβάνεσαι ότι εσύ και ο σύντροφος σου μαλώνετε.

Το προ-συνειδητό περιέχει υλικό ακριβώς κάτω από την επιφάνεια, αλλά ασκεί μεγάλη επιρροή στη συμπεριφορά. Για παράδειγμα, μια γυναίκα είναι θυμωμένη ακόμα με τον άντρα της επειδή αυτός μέθυσε στον γάμο τους.

Το ασυνείδητο συγκρατεί και «αποθηκεύει» τα συναισθήματα, τις αναμνήσεις και τις επιθυμίες μας που είναι βαθιά θαμμένα κάτω από την επιφάνεια της συνειδητότητας μας. Οι ψυχολογικές συγκρούσεις, οι εντάσεις και οι ανησυχίες προέρχονται, σε μεγάλο βαθμό, από αυτές τις ασυνείδητες πηγές. Στην ρίζα του ασυνείδητου είναι οι μηχανισμοί άμυνας του εγώ. Οι μηχανισμοί άμυνας του εγώ, όπως υποδηλώνει και το όνομα, είναι αυτορυθμιζόμενες, αυτόματες προσπάθειες υπεράσπισης του εγώ απέναντι σε απειλές. Συχνά αυτοί οι μηχανισμοί άμυνας λειτουργούν με έναν λειτουργικό και υγιή τρόπο. Ωστόσο, αυτές οι πολύπλοκες συναλλαγές γίνονται κάτω από τη συνείδηση μας. Προφανώς, εάν πολλές ασκήσεις συμπεριφοράς και συναλλαγών προκαλούνται στο ασυνείδητο επίπεδο, δεν είναι περίεργο γιατί τόσες πολλές σχέσεις αυτοκαταστρέφονται.

Ένας από τους μηχανισμούς άμυνας είναι ο «σχηματισμός αντίδρασης», ο οποίος αποτρέπει την έκφραση απαράδεκτων ή επικίνδυνων επιθυμιών, ενεργώντας με τρόπο αντίθετο από τα αληθινά μας συναισθήματα. Ο συγκεκριμένος μηχανισμός άμυνας όχι μόνο οδηγεί σε συμπεριφορές που παρεμβαίνουν στις σχέσεις, αλλά γίνεται και παρεμβατική σε άλλους ανθρώπους, γιατί η υπερβολή που υπάρχει στην έκφραση της μπορεί συχνά να αποξενώνει τους ανθρώπους.

Το ασυνείδητο, λοιπόν, μπορεί να είναι τόσο φίλος μας, όσο και εχθρός μας (μεταξύ μας, κυρίως το δεύτερο).

Ο αποδιοπομπαίος τράγος είναι ένας άλλος ασυνείδητος μηχανισμός που συναντάμε συχνά σε ζευγάρια και οικογένειες. Σε πολλά παιδιά έχουν ανατεθεί ρόλοι στην οικογένεια που τα διακρίνουν από τα άλλα παιδιά. Παραδείγματα κάποιων ρόλων θα ήταν ο ‘κάνω χαρούμενους τους πάντες’, ο ‘καταφέρνω τα πάντα’, ο ‘δεν καταφέρνω τίποτα’, το ‘μαύρο πρόβατο’ και ο ‘μοναχικός’. Πολλοί θεραπευτές πιστεύουν ότι ασυνείδητα, η οικογένεια χρησιμεύει για να διαιωνίσει περαιτέρω την παθολογία αναθέτοντας αυτούς τους ρόλους. Η δυναμική που εμπλέκεται στην ακόλουθη περίπτωση περιστρέφεται γύρω από την ομοιόσταση ή την ισορροπία στην οικογένεια. Η οικογένεια οδηγείται εν αγνοία της στην διαιώνιση αυτή.

Τα παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι

Βασική για την κατανόηση της δυναμικής ενός παιχνιδιού είναι η «έννοια της κατάστασης του εγώ του Berne» (θεωρία): Οι καταστάσεις του εγώ είναι συστήματα συναισθημάτων που συνοδεύονται από ένα σχετικό σύνολο συμπεριφορών. Οι καταστάσεις του εγώ μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες: (1) καταστάσεις του εγώ που μοιάζουν με αυτές των γονικών μορφών (γονείς), (2) καταστάσεις του εγώ που στηρίζονται στη πραγματικότητα (ενήλικας) και (3) τα εγώ που καθορίζονται στην παιδική μας ηλικία (παιδί). Σε οποιαδήποτε, λοιπόν, στιγμή, σε μια κοινωνική κατάσταση ή όταν επικοινωνούμε με τον σύντροφο μας, μπορούμε να εμφανίσουμε μία από τις τρεις καταστάσεις του εγώ.

{Με λίγο πιο απλά λόγια: επαναλαμβάνουμε συναισθηματικά και συμπεριφορικά μοτίβα που έχουμε διδαχθεί ή παρατηρήσει μεγαλώνοντας, μαζί με μια μικρή δόση ρεαλισμού (εκτός κι αν δώσουμε περισσότερη σημασία)}

Είναι ενδιαφέρον ότι όταν αλλάζουμε από το ένα εγώ στο άλλο, αναβιώνουμε τα συναισθήματα αυτής της κατάστασης.

Το παιχνίδι

Ένα παιχνίδι, σύμφωνα με τον Berne, είναι μια συνεχής σειρά συμπληρωματικών συναλλαγών που προχωρούν σε ένα καλά καθορισμένο, προβλέψιμο αποτέλεσμα. Κάθε παιχνίδι χρησιμοποιεί την εξαπάτηση και κάθε παιχνίδι έχει μια απόδοση. Κάθε παιχνίδι είναι βασικά ανέντιμο και το αποτέλεσμα ή η απόδοση έχει σοβαρές αρνητικές συνέπειες για την σχέση.

Το πιο γνωστό παιχνίδι, σύμφωνα με τον Bern, είναι το «Αν δεν ήσουν εσύ». Παράδειγμα: Ένα ζευγάρι, ο Γιώργος, 50 ετών και η Καίτη, 46 ετών. Ξεκινώντας συμβουλευτική ζεύγους, μετά από μερικές συνεδρίες, αποκαλύφθηκε ότι ο Γιώργος ήταν πολύ ελεγκτικός (γονέας) και ότι περιόριζε τα χόμπι και τις κοινωνικές δραστηριότητες της Καίτης. Αργότερα, αποκαλύφθηκε ότι η Καίτη υπέφερε από διαταραχή κοινωνικού άγχους και μπορούσε να εξορθολογήσει την κοινωνική της αναστολή λέγοντας «αν δεν ήσουν εσύ» (παιδί).

Οι βασικές δυναμικές που εμπλέκονται είναι ενδιαφέρουσες αλλά και σκόπιμες. Η Καίτη ήταν πολύ ντροπαλή και κοινωνικά αδέξια πριν παντρευτεί τον Γιώργο και διάλεξε έναν κυρίαρχο άντρα. Τότε ήταν σε θέση να παραπονεθεί (παιδί) ότι θα μπορούσε να είχε κάνει ένα σορό πράγματα «αν δεν ήσουν εσύ».

Παίζοντας με καινούργιους κανόνες

Το παιχνίδι μπορεί να σταματήσει μόνο εάν οι παίκτες συνειδητοποιήσουν πρώτα ότι παίζετε ένα τέτοιο παιχνίδι και έπειτα, τουλάχιστον ένας από τους δύο παίκτες, να αρνηθεί να συνεχίσει να παίζει το παιχνίδι. Για παράδειγμα, αν η Καίτη, μέσω κάποιου βιβλίου αυτοβοήθειας ή ψυχοθεραπείας, συνειδητοποιούσε ότι πάσχει από διαταραχή κοινωνικού άγχους, μπορεί και να είχε προχωρήσει στη σωστή θεραπεία και να έβαζε ένα τέλος στο παιχνίδι.

Μόνο αποκτώντας γνώση για τις καταστροφικές, ασυνείδητες δυναμικές μπορούμε να μάθουμε να αναπτύσσουμε υγιείς σχέσεις ενηλίκων και γονικές ικανότητες. Διαφορετικά, αυτός ο αυτοκαταστροφικός κύκλος συμπεριφοράς θα συνεχίσει να επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά (Οι θεραπευτές παρατηρούν εδώ και πολλά χρόνια πως αυτά τα καταστροφικά, συσχετικά μοτίβα μεταδίδονται ασυνείδητα από γενιά σε γενιά).

Ζούμε σε μια κοινωνία που τείνει να κρίνει. Ορίζουμε τις σκέψεις και τις συμπεριφορές μας με όρους που οι φιλόσοφοι αναφέρουν ως «ο νόμος του αποκλεισμένου μέσου». Η σκέψη και η συμπεριφορά μας χαρακτηρίζεται ως καλή ή κακή, σωστή ή λάθος, άσπρη ή μαύρη. Αυτού του είδους η σκέψη είναι μια αντίθεση στην αναζήτηση του νοήματος. Απορρίπτει το γεγονός ότι μπορεί να υπάρχει μια εξήγηση για τις σκέψεις και τη συμπεριφορά που δεν είναι γεμάτη από κατάκριση.

Δεν είναι τυχαίες κάποιες λαϊκές παροιμίες, όπως το "παίρνουμε την αγάπη που νομίζουμε ότι μας αξίζει". "Αγαπάμε όπως μας έχουν μάθει". Ή μήπως φοβόμαστε να αγαπήσουμε, όπως ακριβώς έχουμε μάθει;