Άνθρωποι μόνοι

Άνθρωποι μόνοι… Πολλοί άνθρωποι ζούνε μέσα στις μοναξιές τους... Αλλά τελικά τι είναι η μοναξιά;;

Μετά από μία βιβλιογραφική ανασκόπηση, τόσο ακαδημαϊκή όσο και μη ακαδημαϊκή, γίνεται φανερό ότι η μοναξιά είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του ανθρώπου στη σημερινή κοινωνία. Είναι πολύ πιθανό κάθε άτομο να βιώσει κάποια στιγμή στη ζωή του την μοναξιά, έστω και σε μεταβατική μορφή. Το φαινόμενο της μοναξιάς μπορεί να έχει προκύψει από την παγκόσμια, θα έλεγε κανείς, ανάγκη ανιδιοτέλειας των ανθρώπων – την ανάγκη να δημιουργηθούν σταθεροί κοινωνικοί δεσμοί με άλλους που θα νοιάζονται για αυτούς.

Η ψυχολογία όμως θα ήταν ένα τίποτα χωρίς τις θεωρίες της, οπότε ας γνωρίσουμε παρακάτω λίγο καλύτερα την μοναχικότητα.

Δύο θεωρίες θα ήθελα να αναφέρω, διότι είναι και οι πιο θεμελιώδης. Η πρώτη είναι η θεωρία των κοινωνικών αναγκών. Η Frieda Fromm-Reichmann είπε πως η λαχτάρα για μια διαπροσωπική οικειότητα ακολουθεί τον άνθρωπο από τη βρεφική του ηλικία και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Δεν υπάρχει κανένας άνθρωπος που να μην απειλείται από την απώλεια αυτής της οικειότητας. Ο άνθρωπος γεννιέται με την ανάγκη για επαφή και τρυφερότητα. Η θεωρία των κοινωνικών αναγκών υποδηλώνει ότι εάν οι διαπροσωπικές σχέσεις δεν ικανοποιήσουν την “εκ γενετής” ανάγκη, θα προκύψει η μοναξιά. Επομένως, η προσέγγιση των κοινωνικών αναγκών δίνει έμφαση στις συναισθηματικές πτυχές τις μοναξιάς, αλλά προτείνει και ότι μερικές φορές οι άνθρωποι μπορεί να βιώνουν την μοναξιά χωρίς να αναγνωρίζουν την αληθινή φύση της δυσφορίας τους.

Υπάρχει μια θεμελιώδη διάκριση μεταξύ της κοινωνικής μοναξιάς και της συναισθηματικής μοναξιάς. Η κοινωνική μοναξιά θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια αντιληπτή ««έλλειψη»» στην κοινωνική ένταξη. Δηλαδή κάποιος να μην μπορεί να αισθανθεί μέρος μιας διασυνδεδεμένης κοινωνικής ομάδας. Αυτού του «είδους» η μοναξιά περιγράφεται σαν την μοναξιά ενός παιδιού, του οποίου οι φίλοι του είναι όλοι μακριά. Τα αισθήματα αποκλεισμού, περιθωριοποίησης, πλήξης και ανησυχίας είναι καθοριστικά. Το άτομο που βιώνει την κοινωνική μοναξιά παροτρύνεται στο να βρει δραστηριότητες στις οποίες μπορεί να συμμετάσχει ή να βρει μια ομάδα που θα τον δεχτεί ως μέλος.

Η συναισθηματική μοναξιά, από την άλλη πλευρά, περιγράφηκε ως μια αντιληπτή έλλειψη μιας πραγματικά στενής σχέσης (την απουσία μιας στενής συναισθηματικής σχέσης) στην οποία αισθάνεται κάποιος αποδεκτός και ασφαλής. Αυτή η μοναξιά συγκρίθηκε με την συναισθηματική απομόνωση που νιώθει ένα παιδί όταν φοβάται μήπως οι γονείς του το εγκαταλείψουν. Τα αισθήματα του άγχους, της κενότητας και της απόλυτης μονιμότητας (π.χ. «είμαι ο μόνος στον πλανήτη») έχουν καίρια σημασία.

Η θεωρία των γνωστικών διαδικασιών, σε αντίθεση με την θεωρία των κοινωνικών αναγκών, υποδηλώνει ότι η μοναξιά δεν απορρέει από τις ανυπόμονες κοινωνικές ανάγκες, αλλά από τη δυσαρέσκεια που υπάρχει από τις κοινωνικές σχέσεις. Με άλλα λόγια, η μοναξιά προκύπτει όταν κάποιος βιώνει και αναγνωρίζει μια αντίφαση ανάμεσα σε αυτό που θέλει ή ελπίζει για τις κοινωνικές του σχέσεις και σε αυτό που πράγματι επιτυγχάνει. Η προσέγγιση των γνωστικών διαδικασιών τονίζει τις γνωστικές, πνευματικές πτυχές της εμπειρίας της μοναξιάς. Οι άνθρωποι, επομένως, κρίνουν τους εαυτούς τους ενάντια σε κάποια πρότυπα και όταν παρατηρούν μια διαφορά σε αυτά τα πρότυπα και σε αυτά που βιώνουν, τότε προκύπτει η μοναξιά.

Γεμίζω τις γραμμές μου με θεωρίες διότι πιστεύω πως κάπου ανάμεσα σε αυτές βρίσκεται το κλειδί για να αντιληφθούμε καλύτερα αυτά που νιώθουμε ή βιώνουμε και να κάνουμε ένα βήμα παραπέρα για να γνωρίσουμε καλύτερα τους εαυτούς μας. Διαβάζοντας και γράφοντας, αντιλαμβάνομαι πως ένα μεγάλο μέρος της κοινωνικής μας πραγματικότητας είναι κάτι πάνω στο οποίο μπορούμε να ασκήσουμε έναν ορισμένο βαθμό ελέγχου. Ακόμη και όσον αφορά τις δυνάμεις που βρίσκονται εκτός του ελέγχου μας, ο τρόπος που τις αντιλαμβανόμαστε, τις ερμηνεύουμε και ενεργούμε προς αυτές μπορεί να αλλάξει δραματικά την ζωή μας. Οπότε, όσοι εκεί έξω νιώθετε μόνοι δεν είστε. Είτε συναισθηματικά, είτε κοινωνικά, δεν είστε μόνοι. Ίσως απλά η μοναξιά που μπορεί να νιώθετε να χρειάζεται περαιτέρω εξέταση, ώστε να την αφήσετε πίσω σας.

Βιβλιογραφία

Rotenberg, K. J., & Hymel, S. (Eds.). (1999). Loneliness in childhood and adolescence. Cambridge University Press.

Cacioppo, J. T., & Patrick, W. (2008). Loneliness: Human nature and the need for social connection. WW Norton & Company.