Η αυτοεκτίμηση μπροστά μας

Καθημερινά, παρατηρώντας τόσο τους γύρω μου, όσο και τον εαυτό μου, βλέπω συνεχώς το ίδιο πράγμα… χαμηλή αυτοεκτίμηση. Όλα γύρω μας μπορεί να αλλάζουν καθώς εξελίσσονται, τι γίνεται όμως με την εκτίμηση που έχουμε για τους εαυτούς μας; Κάθε φορά και αυτή εναλλάσσετε, αλλά σταθερά συμπορευόμαστε μαζί της. Κάθε φορά σε διαφορετική ποσότητα, αλλά εκεί. Η αυτοεκτίμηση είναι από τις σημαντικότερες συνιστώσες στην ψυχική υγεία και στα συναισθήματα μας. Είναι αυτή που συνοδεύει παντού την αυτοπεποίθηση και την αυτό-αποδοχή.

Οι ψυχολόγοι που έχουν ασχοληθεί με την αυτοεκτίμηση λένε ότι είναι αποτέλεσμα δύο βασικών στοιχείων: (1) του αισθήματος της αγάπης και της αποδοχής από τους άλλους και (2) της αίσθησης της ικανότητας και των γνώσεων που σχετίζονται με την εκτέλεση καθηκόντων και την επίλυση προβλημάτων.

Όπως όλοι γνωρίζετε, το θέμα αυτό απασχολεί πολλούς ανθρώπους και είναι ένα σημαντικό μέρος της ανάπτυξης της προσωπικότητας των νέων. Για τον λόγο αυτό, έχουν διεξαχθεί πολλές έρευνες στον τομέα της ανάπτυξης της αυτοεκτίμησης στα παιδιά. Πιο συγκεκριμένα, ο Martin Seligman ισχυρίστηκε ότι για να αισθάνονται καλά τα παιδιά για τον εαυτό τους, πρέπει να αισθάνονται ότι είναι σε θέση να κάνουν κάποια πράγματα «σωστά» (ο λόγος των εισαγωγικών είναι προσωπική λόξα). Υποστήριξε ότι η προσπάθεια να προστατεύονται τα παιδιά από το συναισθήματα της θλίψης, της απογοήτευσης και της ανησυχίας όταν αποτυγχάνουν σε κάτι, τους απαλλάσσει από το κίνητρο να επιμείνουν μέχρι να τα καταφέρουν. Είναι ακριβώς αυτή η επιτυχία, που ενάντια στις δυσκολίες, μπορεί να τους κάνει να νιώσουν καλά για τους εαυτούς τους. Μια ακόμα ενδιαφέρουσα πληροφορία είναι ότι ο Seligman πιστεύει πως αυτή η προσπάθεια να αμβλυνθούν τα παιδιά από τα δυσάρεστα συναισθήματα είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για την αύξηση της κατάθλιψης από τη δεκαετία του ''50.

Όπως μπορείτε να φανταστείτε, η αυτοεκτίμηση ενός ατόμου καθορίζεται από διάφορα στάδια της παιδικής του ανάπτυξης. Ίσως, η πιο ισχυρή επιρροή να προέρχεται από τους γονείς μας και αργότερα, οι εμπειρίες σε λίγο μεγαλύτερες ηλικίες έξω από το σπίτι, από το σχολείο και με συνομήλικα παιδιά. Τα σχολεία μπορούν να επηρεάσουν την αυτοεκτίμηση των μαθητών μέσω του ανταγωνισμού και της αναγνώρισης των επιτευγμάτων τους στους βαθμούς, στα αθλήματα και στις τέχνες.

Και τι έρχεται μετά; Η εφηβεία! Τα αξέχαστα χρόνια όλων μας και ίσως από τα πιο καθοριστικά για τις προσωπικότητες μας. Οι σωματικές και συναισθηματικές αλλαγές που συμβαίνουν στην εφηβεία, ιδιαίτερα στην πρώιμη εφηβεία, παρουσιάζουν νέες προκλήσεις για την αυτοεκτίμηση μας. Τα περισσότερα αγόρια, των οποίων η ανάπτυξη έρχεται αργά (η βιβλιογραφία μου τα λέει, όχι εγώ), συγκρίνουν τους εαυτούς τους με άλλους συνομήλικους τους που έχουν ωριμάσει νωρίτερα και φαίνονται πιο αθλητικοί, αρσενικοί και σίγουροι. Αντίθετα, η πρώιμη σωματική ωρίμανση στα κορίτσια μπορεί να είναι άβολη, θα μπορούσε να πει κανείς, διότι τα σώματα τους αναπτύσσονται και παίρνουν μια λίγο διαφορετική μορφή. Μέσα σε αυτές τις αλλαγές, το να ταιριάξουν με τους συνομηλίκους τους γίνεται πιο σημαντικό από ποτέ και, στη μεταγενέστερη εφηβεία, οι σχέσεις με το αντίθετο φύλο μπορούν να γίνουν σημαντική πηγή εμπιστοσύνης ή ανασφάλειας. Δηλαδή, οι εμπειρίες αυτές να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην ανασφάλεια του εαυτού μας και στο πόσο εμπιστευόμαστε άλλους ανθρώπους. Πάντα οι πρώτες εμπειρίες χαράζονται μέσα μας με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.

Κάπως έτσι βλέπουμε πως μπορεί η ανασφάλεια να αναπτυχθεί μέσα μας. Μετά; Αφού ριζώσει, τι κάνεις;

Διαβάζοντας για την αυτοεκτίμηση συνάντησα κάτι πολύ ενδιαφέρον. Ορισμένες μελέτες από διάφορους ερευνητές έχουν ισχυριστεί ότι οι άνθρωποι με υψηλή αυτοεκτίμηση ανησυχούν περισσότερο για την αυτό-βελτίωση τους, ενώ οι άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση ασχολούνται περισσότερο με την αυτοπροστασία.

Ένα άτομο που είναι προσανατολισμένο προς την αυτό-βελτίωση θα αναζητεί συχνά ευκαιρίες που θα μπορεί να εκτελέσει δημοσίως, διότι αυτές οι ευκαιρίες μπορεί να «ανεβάσουν» την δημόσια εικόνα του. Από την άλλη πλευρά, ένα άτομο που είναι προσανατολισμένο προς την αυτοπροστασία μπορεί να αποφύγει τέτοιες ευκαιρίες εξαιτίας του κινδύνου αποτυχίας.

Το συμπέρασμα μέχρι εδώ; Οι άνθρωποι με υψηλή αυτοεκτίμηση δεν αποτελούν κάποιο μυστήριο. Θεωρούν ότι είναι καλοί στα περισσότερα πράγματα και θέλουν αυτό να το βλέπουν και οι άλλοι. Τέλεια! Αλλά τι γίνεται με τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση; Προφανώς δεν είναι αξιολύπητοι ούτε απερίσκεπτοι. Αντ’ αυτού, φαίνεται να παίρνουν προσεκτικές αποφάσεις και να είναι αβέβαιοι άνθρωποι που επιθυμούν την επιτυχία, αλλά φοβούνται και ο φόβος συχνά υπερισχύει της επιθυμίας. Άρα η λύση που βρίσκεται; Αχνοφαίνεται…

Η αυτοεκτίμηση φαίνεται να είναι αρκετά σταθερή για τους περισσότερους ανθρώπους. Ωστόσο, είναι εξίσου εμφανές, ότι τα επίπεδα της αυτοεκτίμησης αλλάζουν κατά την διάρκεια της ζωής κάποιου και, επιπλέον, ότι η αυτοεκτίμηση μπορεί να αυξηθεί σκόπιμα. Η προσπάθεια αλλαγής των προσωπικών πεποιθήσεων και προσδοκιών που αμβλύνουν τα αισθήματα αυτοπεποίθησης και οι συντονισμένες προσπάθειες να σχεδιαστούν πιο συχνές εμπειρίες επιτυχίας και κοινωνικής συνάφειας στην καθημερινή ζωή είναι και οι δύο βιώσιμες οδοί για την βελτίωση της αυτοεκτίμησης. Δεδομένων των προκλήσεων, η συμμετοχή κοντινών ανθρώπων που μπορούν να παρέχουν υποστήριξη για θετικές αλλαγές, αποτελεί θεμελιώδες συστατικό οποιουδήποτε σχεδίου βελτίωσης της αυτοεκτίμησης.

Ο Marilyn Sorensen πρότεινε ότι για να αλλάξει η χαμηλή αυτοεκτίμηση πρέπει πρώτα να αλλάξει το δυσλειτουργικό μοτίβο το οποίο μπορεί να ακολουθεί ένα άτομο. Το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη οποιασδήποτε δεξιότητας, η μεταβολή κάθε συγκεκριμένου τρόπου συμπεριφοράς και τελικά η πραγματοποίηση κάποιας μόνιμης αλλαγής, είναι η συνειδητοποίηση της ανάγκης για αλλαγή. Το επόμενο βήμα είναι η «τελειοποίηση» αυτής της επίγνωσης. Όπως και με ένα μικροσκόπιο, πρέπει να μελετήσουμε ή να αναλύσουμε τα μεμονωμένα στοιχεία του εαυτού μας για να διακρίνουμε το που βρίσκεται το πρόβλημα, μια διαδικασία που προσφέρει περαιτέρω συνειδητοποίηση. Οι νέες γνώσεις παραμένουν απλές γνώσεις εκτός και αν τις εφαρμόσουμε στην πράξη. Ας μην ξεχνάμε πως ότι κάνουμε καλά, το έχουμε εξασκήσει πρώτα. Σε κάθε αλλαγή στη ζωή μας και σε καθετί καινούριο χρειάζεται υπομονή και επιμονή. Ακριβώς αυτό χρειάζεται και όταν αποφασίζεις να αλλάξεις, ή μάλλον να βελτιώσεις, κάτι στον εαυτό σου.

Κάπου εδώ, δυστυχώς (ή μάλλον ευτυχώς) δεν υπάρχει κάτι συγκεκριμένο που να αντιστοιχεί σε όλους μας. Κάτι συγκεκριμένο, που αν το αλλάξεις θα έχεις περισσότερη αυτοπεποίθηση. Ο καθένας λειτουργεί με τον δικό του τρόπο και ο καθένας μας είναι μοναδικός. Παρ’ όλα αυτά, το να μαθαίνεις και να αποδέχεσαι τον εαυτό σου είναι το πρώτο βήμα για οποιαδήποτε σημαντική αλλαγή.

Βιβλιογραφία:

Strickland, B. R. (2001). The Gale encyclopedia of psychology. Gale.

Baumeister, R. F. (Ed.). (2013). Self-esteem: The puzzle of low self-regard. Springer Science & Business Media.

Vonk, R. (2006). Improving self-esteem. Self-esteem issues and answers: A sourcebook of current perspectives, 178-187.

Sorensen, M. J. (1998). Breaking the chain of low self-esteem. Wolf Publishing Company.